A – PANKREAS
Midenin alt ve arka tarafında bulunan yaprak şeklinde bir bezdir. Pankreas hem dış salgı bezi hem de iç salgı bezi olarak görev yaptığı için karma bez olarak nitelendirilir. Ekzokrin bez olarak ürettiği amilaz, lipaz, tripsinojen ve kimotripsinojen enzimleri ve HCO3 (bikarbonat)ı pankreas kanalı ile ince bağırsağa gönderir.
İç salgı bezi (endokrin bez) olarak da hormon üretir. Pankreasta hormon üretimini yapan kümeler dış salgı yapan hücrelerin aralarına yerleşmiş olarak bulunur. Bu hücre kümelerine Langerhans adacıkları denir. Bu adacıklarda alfa ve beta hücreleri olmak üzere iki tip hücre bulunur.
Alfa hücreleri glukagon, beta hücreleri ise insülin hormonu salgılar. İnsülin ve glukagon, kandaki glikoz düzeyini ayarlayan, etkileri birbirine zıt hormonlardır.
a- İNSÜLİN
Kan şekeri seviyesini azaltıcı hormondur. Kandaki glikozun hücreler geçişini hızlandırır. Kandaki glikoz seviyesi artında beta hücrelerinden insülin salgılanır. Beyin dışındaki tüm vücut hücreleri glikozu alması için uyarılır. Özellikle karaciğer ve kas doku glikozu alarak glikojene dönüştürür ve glikojen şeklinde depolar.
NOT:
1. Beyin hücreleri enerji kaynağı olarak sadece glikoz kullanabilir. Bu nedenle kandaki glikozu her zaman alabilir. Bu nedenle insülin tarafından uyarılmasına gerek yoktur. Beyin için kanda her zaman glikoz bulunmak zorundadır.
a) İnsülinin Hormonunun Görevleri: İnsülin anabolik hormon olarak iş yapar.
1) Kas hücrelerine glikoz girişini hızlandırır. Kasa geçen glikozun fazlası glikojen şeklinde depolanır.
2) Karaciğere glikoz geçişini hızlandırır. Karaciğere geçen glikozların glikojen şeklinde depolanmasını sağlar. Karaciğerin glikojen depolama kapasitesi dolunca, glikozun yağ asidi sentezlenmesinde kullanılmasını sağlar. Sentezlenen yağ asitleri yağ dokuya taşınarak trigliserit halinde depolanır.
3) Yağ dokuya glikoz girişini hızlandırır. Glikoz yağ dokuda fazla miktarda gliserole az bir kısmı da yağ asidine dönüşür. Burada üretilen yağ asitleri ile karaciğerden gelen yağ aitleri gliserol ile birleşerek trigliserit sentezlenir ve depolanır. Yani insülinin fazla salgılanması şişmanlığa neden olur.
4) Protein sentezini hızlandırır ve protein depolanmasını arttırır.
b- GLUKAGON
Kandaki glikoz seviyesini arttırıcı hormondur. Kandaki glikoz normal seviyenin altına düşerse pankreasın alfa hücrelerinden glukagon salgılanır. Glukagon sadece karaciğeri uyarır. Karaciğerdeki glikojenler glikozlara dönüştürülerek kana verilir.
a) Glukagon Hormonunun Görevleri: Glukagon katabolik ve anabolik hormon olarak iş yapar.
1) Karaciğerdeki glikozun glikoza yıkımını sağlar.
2) Karaciğerdeki amino asitlerden ve gliserolden glikoz sentezini sağlar. Karaciğerde oluşan glikozları yavaş yavaş kana geçişini sağlar.
NOT:
2. Metabolik denge için kandaki glikoz düzeyi, insanda ortalama 90 mg/100 mL olması gerekir. Kandaki glikoz seviyesi bu değerlerin üzerine çıktığında pankreas, kana insülin hormonu salgılar. İnsülin, glikozun beyin hariç tüm vücut hücrelerine geçişini uyarır.
3. İnsülin glikozun fazlasının karaciğer ve kaslarda glikojen şeklinde depo edilmesini sağlar. Glikojenin yıkımını azaltır. Böylece kandaki glikoz seviyesi düşürülür ve denge sağlanır.
4. İnsülin ayrıca protein sentezi ve yağ depolanmasını da sağlar. İnsülin hormonunun az salgılanması hâlinde kanda glikoz miktarı artar ve şeker hastalığı (Diabetes Mellitus) ortaya çıkar.
5. Glukagon hormonu kanda glikoz seviyesi düştüğünde, glikojenin glikoza yıkılmasında ve glikozun karaciğer hücrelerinden kana geçmesinde etkili olur. Böylece kan şekerini yükselterek dengeyi sağlar.
