Merkezi Sinir Sistemi 2-Omurilik

B –   OMURİLİK ( Medulla spinalis)

Omurilik, omurganın içinde atlas omurundan başlayarak ikinci bel omuruna kadar uzanır (Boyun omurlarının birincisine “Atlas omuru” ikincisine “Eksen omuru” denir). 1 cm çapında ve yaklaşın 45-50 cm kadar uzunluktadır. Üst ucu omurilik soğanı ile birleşir, alt ucu ise koni gibi sonlanır.

 omurilik ve omurga

Omuriliğin üzerini beyinde olduğu gibi dıştan içe doğru; sert, örümceksi ve ince zar örter. Örümceksi zar ile ince zar arasında bulunan BOS, omuriliği mekanik darbelere karşı korur.

omurilik yapısı

 

Omuriliğin enine kesiti incelendiği zaman beyin yarımkürelerinin tersi şekilde dışta ak madde, içte gri madde (boz madde) görülür. Ortada kelebek görünümünde olan gri maddede ara nöronlar, omurilik nöronlarının hücre gövdeleri,  kan damarları ve nöroglia hücreleri (glia=nöroglia hücreleri, nöronları destekleyip besleyen, nöronların etrafındaki örtüleri oluşturan hücrelerdir) bulunur. Ak maddede ise nöroglia tarafından desteklenen miyelinli sinir telleri bulunur.

omurilik

 

Omurilik sinirleri, omurilik kordonundan düzenli aralıklarla çıkarak vücudun her iki yanında uzanır. Omurilik sinirlerinin çıktıkları yere kök (boynuz ya da çıkıntı) adı verilir. Her bir omurilik siniri boz madde ile bağlantı kuran dorsal (sırt, arka) köke ve ventral (karın, ön) köke sahiptir.

omurilik kesiti

 

Reseptörlerden gelen duyu nöronu, omuriliğe arka kökten (dorsal kök) girer. Motor nöron, ön kökten (ventral kök) çıkar. Omuriliğin yan köklerinde otonom sinir sistemine alt sinirler bulunur.

omurilik enine kesit

 

UYARI:

1.   Omurilikten beyne giden duyu sinirleri omurilik içinde çapraz yapar. Beyinden çıkan motor sinirleri ise omurilik soğanında çapraz yapar. Böylece beynin sağ tarafı vücudun sol tarafını, beynin sol tarafı ise vücudun sağ tarafını kontrol eder.

 

Omuriliğin iki temel görevi vardır. Bunlar;

1-      Uyartıları İletmek

Beyne giren ve beyinden çıkan sinir tellerinin geçit yolu olarak iş yapar. Yani beyin ile çevresel sinir sistemi arasındaki bağlantıyı kurar. Çevreden gelen uyartılar sonucu oluşan impulsları beyne iletir. Beyinden gelen impulsları da çevresel sinir sistemine ulaştırarak hedef organların uyarılmasını sağlar.

 

2-      Refleksleri Yönetmek ve Kontrol Etmek:

Omurilik gövde, kol ve bacak kaslarını kontrol eden refleks merkezidir. Refleksler, bir uyarana karşı istemsiz ve otomatik olarak yapılan hareketlerdir.

Pek çok vücut fonksiyonu, refleksler tarafından kontrol edilir. Bunlar, göz kırpma, hapşırma, öksürük, solunum hareketleri, peristaltik hareketler, emme refleksi ve diz kapağı refleksi gibi doğuştan var olan reflekslerdir. Bunlara kalıtsal refleksler denir.

Doğuştan gelen bu kalıtsal reflekslerin dışında öğrenme ile sonradan kazanılan refleksler de vardır. Öğrenilmiş bazı davranışların sürekli yapılması bir süre sonra omurilikte kazanılmış refleks oluşmasına neden olur. Yürümek, yüzmek, koşmak, bisiklete binmek, araba kullanmak gibi alışkanlıklar beyin kabuğu tarafından önce öğrenilir. Öğrenildikten sonra kazanılmış refleks hâline gelir ve omuriliğe devredilerek buradan yönetilir. Hata yapıldığında tekrar beyin devreye girer ve hata düzeltilir. Yani davranış omurilik ta rafından yönetilse de beyin her zaman bilgilendirilir. Bu tip refleksler uzun süre kullanılmadığında zayıflar.

Refleksler bir savunma mekanizmasıdır. Vücut refleks ile tepkiyi verdikten sonra beyin haberdar edilir. Bu nedenle hayvanlarda beyin zarar görse bile bazı refleksler devam eder. Başı kesilen tavuğun kanat çırparak sıçraması, beyni zarar görmüş bir kurbağanın derisine asit sürüldüğünde ayağı ile asidi silme hareketi yapması bu sebeptendir.

 

Refleks ve Refleks Yayı:

*        Refleksin ortaya çıkmasını sağlayan refleks yayıdır. Refleks yayı, uyartının alındığı noktadan başlayıp omuriliğe giden ve omurilikten kasa veya beze ulaşan sinirsel iletim yoludur. Reflekslerin hızlı gerçekleşmesi gerekir. Bu nedenle refleks yaylarında sinaps sayısı azdır. En basit refleks olayında duyu ve hareket siniri olmak üzere iki nörondan meydana gelmiştir. Diz kapağı refleksi buna örnektir.

*        Diz kapağına vurulan insan önce bacağını çeker, sonra acısını hisseder. Çünkü refleks yaylarında impulslar önce omuriliğe daha sonra beyne gider.

*        Diz kapağı refleksi, impuls beyne ulaşmadan gerçekleşir. Sıcaklık ya da acı hissedilmesi omurilikten beyne impuls aktarılması sonucu oluşur. İmpuls sinirlerle beyne iletilerek sıcaklık ve acı hissi olarak yorumlanıp istemli hareketlerin meydana gelmesi sağlanır. Örneğin acının azaltılması için elin soğuk suya tutulması gerektiği düşünülür.  Omuriliğin çalışması beyin tarafından kontrol edilir. Örneğin elimize iğne battığında elimizi çekeriz. Ancak parmağımızdan kan alınırken batırılan iğne canımızı acıtsa da elimizi çekmez, bekleriz. Çünkü burada beyin devreye girer, yorum yapar, refleksi baskılar ve istemli hareket etmemizi sağlar.

dizrefleksi

 

*        Birçok refleks yayında ise ikiden fazla nöron görev yapar. Örneğin çıplak ayakla sivri bir cisme basılırsa, ayak yukarı doğru çekilir. Bu refleks üç nöronlu bir reflekstir. Üç nöronlu bir refleks yayında uyartının alınmasından uyartıya cevap verilmesine kadar izlenen yol aşağıda verilmiştir.

 refleks yayı

 

üç nöronlu refleks yayı

 

NOT:

1.   Omurilik reflekslerinde yapılan ilk hareket omurilik tarafından kontrol edilir. Olayın sonraki yorumlanması ise beynin kontrolünde gerçekleşir. Çünkü refleks yaylarında impulslar önce omuriliğe sonra beyne iletilir.

 

Omurilik refleksleri kalıtsaldır, sonradan öğrenilmez. Bazı refleksler ise beynin özel eğitimi ile sonradan kazanılır. Buna şartlı refleks denir. Pavlov’un köpekler üzerinde yaptığı klasik koşullanma deneyleri ünlüdür. Köpeğe ilk olarak birkaç kez zil çalınır. Fakat köpek tepki vermez. Sonradan et verilir. Köpeğin salyaları akar. Sonra et ile birlikte zil çalınır. Daha sonra et verilmediği halde zil çalındığında köpeğin ağzının suyunun aktığı görülür. Şartlı ya da şartlandırılmış refleks denen olay da budur. Benzer şekilde limon yiyen birini gördüğümüzde ağzımızın sulanması bu nedenledir

 

pawlov ve şartlı refleks

 

 

 

Bu yazının kalıcı bağlantısı https://www.biyolojidersim.com/merkezi-sinir-sistemi-2-omurilik/

Görüş ve eleştirilerinize en kısa zamanda cevap verilecektir.

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.

Copy Protected by Chetan's WP-Copyprotect.